Samuel Murza Januszewski tatarski żołnierz gwardii Napoleona.
Samuel Murza Januszewski był jednym z wybitniejszych tatarskich żołnierzy jacy mieszkali w Studziance. Służył w armii Napoleona, 3 pułku ułanów oraz brał udział w powstaniu listopadowym.
Samuel Murza Januszewski do Studzianki przybył z powiatu kalwaryjskiego w województwie augustowskim. Tytułował się herbem Dąbrowa. Urodził się on w Ostrowi w obwodzie białostockim z ojca Stefana i matki Heleny. Wstąpił on do armii pruskiej w 1803 roku. Służył tam do 1809 roku. Wtedy to jako podporucznik zaciągnął się do 8 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego. W roku 1812 jako podoficer stawił się w pułku tatarskim. Był jednym z licznych Tatarów walczący u boku Cesarza Napoleona. 16 czerwca 1812 roku – bezpośrednio przed kampanią rosyjską – gen. Michał Sokolnicki zaproponował Napoleonowi utworzenie szwadronu Tatarów litewskich. Uzyskał na to zgodę cesarza, ale sprawą tą zajmował się gubernator Wilna gen. Hogendorp, który 24 sierpnia wydał rozkaz formowania pułku Tatarów. Wnet potem ukazały się odpowiednie proklamacje tymczasowego rządu litewskiego oraz majora 8 pułku ułanów Azulewicza, pochodzącego z rodziny tatarskiej. Napoleon interesował się formowaniem pułku i 29 września pisał z Moskwy, aby przyśpieszono jego organizację. Powstał jednak tylko jeden szwadron, którego dowódcą został Mustafa Mirza Achmatowicz. Szwadron ten walczył 10, 11 i 12 grudnia pod Wilnem w składzie dywizji gen. Loisona, osłaniając odwrót resztek Wielkiej Armii. Stracił wówczas 11 oficerów zabitych (w tym Achmatowicza) i rannych oraz 80 żołnierzy. Dowództwo nad jego szczątkami objął por. Samuel Mirza Ułan. Wyprowadził on spod Wilna dwóch oficerów i 46 szeregowych. Tatarzy litewscy wycofali się do Poznania, gdzie 21 stycznia 1813 roku zostali wcieleni do 3 pułku litewskich szwoleżerów gwardii. Wnet potem włączono ich do 1 pułku szwoleżerów. Tatarzy przenieśli się do Grimma, gdzie przebywali do wiosny 1813 roku. Samuel Mirza Ułan starał się powiększyć swój oddział – teraz 15 kompanię szwoleżerów gwardii – prowadząc rekrutację wśród jeńców rosyjskich i muzułmanów. Wiosną 1813 roku objechał obozy w Magdeburgu, Moguncji, Soissons i Metzu. Powiedziano mu, że około 200 Tatarów służy w 1 i 2 pułkach cudzoziemskich we Włoszech. Zwracał się w tej sprawie do ministra wojny Clarcka, ale ten uznał, że nie warto ściągać Tatarów z Italii, tym bardziej że byli to piechurzy. Ułan powrócił w czerwcu do Friedebergu z 24 Tatarami z Krymu, okolic Kazania, Polski i Litwy. W lipcu 1813 roku 15 kompania tatarska liczyła 3 oficerów i 50 żołnierzy. W 1813 roku Samuel Murza Januszewski został oficerem w gwardii cesarza Francji. Dzieliła ona później losy pułku szwoleżerów gwardii
W czasie Królestwa Kongresowego służył w 3 pułku ułanów. Dywizja ułanów swój sztab miała w Lublinie. Dowództwo oddziału Januszewskiego znalazło się w Międzyrzecu. Sama formacja była podzielona na szwadrony. Jeden z czterech szwadronów tej formacji został rozmieszczony w mieście Łomazy. Tak się stało, że w tym oddziale znalazł się Januszewski. Dowódcą 3-go Pułku Ułanów został pułkownik Karol Madaliński do 1818 roku a potem Michał Korykowski do 1 listopada 1831 roku. Następnie dowódcami byli podpułkownik Ludwik Chmielewski, Karol Pawłowski i ppłk. Marcin Ziołkiewicz. Samuel Januszewski początkowo służył w randze porucznika. Następnie awansował i od 1823 był już kapitanem. Służąc w pierwszym szwadronie pod komendą Józefa Czyżewicza. Jego szwadron zajmował miasteczko Łomazy. W momencie ślubu w 1825 roku przebywał w Łomazach. Każdej jesieni następowały zmiany szwadronów. Nie wszędzie były stajnie skarbowe, które zmieściłyby cały odział. Jak podaje J. Szumski w Łomazach takiego budynku nie było. Konie zatem przemywały w małych stajniach a nadzór był utrudniony. Tatarzy byli bardzo cenieni w wojsku zarówno polskim, jak i w szeregach napoleońskich. Ta opinia nadal funkcjonowała po upadku epoki napoleońskiej. Niech świadczy o tym choćby opis pamiętnikarza Józefa Szumskiego, oficera napoleońskiego i porucznika korpusu weteranów z 3- go pułku w którym służył Samuel Januszewski. Pisze on, że pułk 3-ci ułanów stawał zwykle garnizonem w Województwie Podlaskim gdzie mieszka wiele rodzin spolszczonych Tatarów, od dawien dawna tu osiadłych. Nawet około miasteczka Łomazy, które zajmował jeden z naszych szwadronów, we wsi Studzianka, znajdował się ich meczet, do którego niekiedy licznie się zbierali. A że to każdy ułan ciekawe zazwyczej dziecko, często więc tam zaglądali, ztąd znajomość, a z niej skutek taki, że młodzież ta z krwią tatarską w żyłach wchodziła do pułku, a niektórzy z niej mieli już wyższe stopnie oficerskie. Byli to ogólnie ludzie bardzo zacni, dobrzy żołnierze, serdeczni koledzy, a nade wszystko kraj, w którym się zrodzili, miłujący. W naszym szwadronie (2 szwadron pod komendą Feliksa Kleszczyńskiego stacjonujący w Białej – przyp. Ł. Węda) było także dwóch braci Bielaków, którzy jako kadeci już po parę lat poprzednio służyli i posunięci byli na podoficerów, za staraniem jednakże przenieśli się do jazdy Podlaskiej w której mieli wielu znajomych ze stron rodzinnych. „Zrobiła się po nich luka, którą z trudnością można było wypełnić”.
Januszewski wziął także udział w walkach w powstaniu listopadowym. Januszewski widnieje wśród oficerów wyższych i niższych Armii Polskiej w czynnej służbie na dzień 29 listopada 1830 roku. Przysięgał wierność Najjaśniejszemu Cesarzowi i Królowi. W 1831 roku 11 lutego na noc pułki pierwszy i trzeci zajęły Łaskarzew. 12 lutego ruszył na wschód zdobywając Miastków, Zadybie i Wolę Zadybską. Jego pułk walczył pod Węgrowem, Liwem, Stoczkiem, Dobrem, Grochowem, Seroczynem, czy Ostrołęką. Zasłużył podczas powstania o czym świadczy otrzymanie jednego z ważniejszych w tamtym czasie odznaczeń wojskowych. Był to złoty Order Virtuti Militari. Źródła podają, że dostąpił tego zaszczytu 8 czerwca 1831 roku. Warto nadmienić, że trzeci pułk ułanów otrzymał łącznie 1 krzyż kawalerski, 16 złotych i 15 srebrnych Virtuti Militari. Służył następnie w drugim korpusie gen. Girolamo Ramorino w 1831 roku. Walczył w bitwie pod Międzyrzecem Podlaskim 29 sierpnia 1831 roku.
Ożenił się z Marianną z Chaleckich z tej miejscowości. Ślub miał miejsce 6 stycznia 1825 roku z córką Albrechta Chaleckiego i Zofii z Bielaków mającą szesnaście lat. Świadkami ceremonii zaślubin byli Abraham Azulewicz, Aleksander Butler chorąży zamieszkały w Studziance, sąsiad Jan Sobolewski i kuzyn Maciej Jabłoński. Pierwszym dzieckiem Samulea Januszewskiego był syn Albert, który przyszedł na świat 24 kwietnia 1826 roku. Warto zaznaczyć, że Studzianka w tymże roku liczyła 42 domy. Samuel Januszewski początkowo mieszkał w Studziance pod numerem 24. Mieszkało w niej wg źródeł 282 mieszkańców. Samuel Januszewski jako jeden z niewielu Tatarów miał bliźniaki. Dwie córki urodziły się 27-go grudnia 1827 roku. Imam Aleksander Okmiński podczas azanu nadał im imiona Zuzanna i Helena. Kolejny potomek Józef przeżył tylko rok i zmarł 4 marca 1836 roku w Studziance. Córka Emilia (Amelia) urodziła się 9 marca 1832 roku. Zmarła podobnie jak Józef w wieku dziecięcym 20 kwietnia 1838 roku. W 1843 roku sześćdziesięciodwuletni Samuel Murza Januszewski osiadł w Rudnie koło Radzynia Podlaskiego. Tam urodził mu się kolejny syn Aleksander dnia 13 grudnia 1843 roku. Tym razem dziecko przeżyło tylko dwa lata.
Warto podać, że Samuel Januszewski ożenił córkę Zofię 27 stycznia 1848 roku z wojskowym. Jej wybrankiem został Ab Del Chamid Kuban dwóch imion Kondaurow rotmistrz pułku Huzarów lat dwadzieścia trzy mającego porucznika pułku huzarów króla niderlandzkiego cesarstwa rosyjskiego w mieście Łomazach stacjonującego. Ceremonii ślu-bnej przewodniczył imam Eliasz Okmi-ński. Uroczystość stała się wielkim wydarzeniem w tatarskiej społeczności Studzianki. Świadkami tej ceremonii zostali Abraham Azulewicz porucznik i dziedzic części Studzianki oraz Ortela Królewskiego zamieszkały w Studziance lat 78. Drugi świadek to Soliman Bielak także porucznik, dziedzic dóbr Kościeniewicz i Bokinki i z przyległościami mieszkający w Kościeniewiczach. Kolejnym był Suliman Józefowicz „maior odstawny z wojska cesarstwa rosyjskiego” zamieszkały w Małaszewiczach Wielkich. Kapitan 3 pułku ułanów polskich Samuel Januszewski w połowie lat czterdziestych XIX wieku zamieszkał w Łomazach. U schyłku życia osiadł w Studziance, gdzie zmarł 30 grudnia 1850/11 stycznia 1851 roku. Został pochowany na cmentarzu w Studziance. Na jego grobie datę zgonu odczytujemy jako 13 stycznia 1851r. Zapis inskrypcji nagrobnej brzmi: „Samuel Januszewski maior przybocznej gwardyi Napoleona cesarza francuskiego orderu Legii Honorowej skończywszy życie zaszczytne 13 stycz 1851R.” Zastanawiające jest, ze nie można potwierdzić otrzymania od Napoleona Legii Honorowej. Być może chodzi tu o Order Virtuti Militarii. Jak czytamy w akcie zgonu pozostawił owdowiałą żonę i pięcioro dzieci synów Aleksandra i Jana oraz córki Helenę, Zuzannę i Elżbietę. Żona jego żyła jeszcze wiele lat. Cierpiała biedę i w pewnym momencie sprzedała połowę majątku.
Niniejszy artykuł jest tekstem przyczynkarskim o Samuelu Murzy Januszewskim. Należy podjąć szerokie kwerendy archiwalne aby znacznie rozbudować biogram tego znakomitego żołnierza tatarskiego. Warto na koniec dodać, że po zacnym Samuelu Murzy Januszewskim pozostała do dnia dzisiejszego polna droga biegnąca obok dawnej szkoły do lasu tzw. Januszówka.
WYKORZYSTANE ŻRÓDŁA:
1.Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1817, Warszawa 1817 s.115.
2. Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1826, Warszawa 1826, s. 127.
3. Archiwum Państwowe w Lublinie, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/46,61,69.
4. J. Szumski, Wspomnienia o trzecim pułku ułanów byłego wojska polskiego, Kraków 1892 s. 10.
5. S. Tarnowski, Xięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawierająca spis imienny dowódców i sztabsoficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881 s. 123.
6. Archiwum Główne Akt Dawnych, Komisja Rządowa Wojny, sygn. 478, karta 156v 7. Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi T.2 M-Z Warszawa 1827, s. 206.
8. Akta notariusza Antoniego Sierkowskiego w Białej Podlaskiej 1853-1867 Archiwum Państwowe w Lublinie/Oddział w Radzyniu Podlaskim sygn. 427/3,5,9,11.
Łukasz Węda