Pochodzenie terytorialne ludności tatarskiej w Studziance w XIX wieku
w świetle dokumentów archiwalnych

Początki osadnictwa tatarskiego w Studziance miały miejsce w II połowie XVII wieku. Wówczas to w okolicach Białej Radziwiłłowskiej król Jan III Sobieski osadził przedstawicieli tatarskich rodów. W zamian za zaległy żołd 12 marca 1679 r. w Grodnie władca nadał rotmistrzowi Samuelowi Romanowskiemu wraz z żoną Reginą z Kieńskich ziemie w Studziance – ówczesnej wsi położonej w kluczu łomaskim w ekonomii[1] brzeskiej. Tatarom zaś z oddziałów rotmistrza Samuela Murzy Koryckiego zapisał wsie Lebiedziew i Małaszewicze w ekonomii brzeskiej, oraz kilka wsi w ekonomii kobryńskiej. Dokument ten przyznał rotmistrzowi Danielowi Szabłowskiemu ziemię w Małaszewiczach. W tym samym czasie w okolicach Białegostoku osadzono rotmistrza Bohdana Kieńskiego, Gazę Sieleckiego i Oleyowskiego, którzy otrzymali wsie Bohoniki, Drahle i Malawicze Górne[2]. Osadnictwo tatarskie kontynuowali królowie sascy. W zamian za włości Tatarzy zwolnieni byli od czynszów a płacili jedynie podatki uchwalone przez sejm dla szlachty. W zamian za służbę na rzecz Rzeczypospolitej uzyskali nobilitację i mogli posiadać majątki ziemskie. Struktura społeczno-zawodowa ludności tatarskiej zamieszkującej wspólnotę studziańską okazała się bardzo zróżnicowana[3].Tatarzy mieszkali w kilkunastu miejscowościach blisko Studzianki[4]. To ta miejscowość za sprawą pobudowanego w niej meczetu stała się centrum życia społeczności tatarskiej skupionej w tzw. dżemiacie[5]. Wspólnota założyła cmentarz tatarski tzw. mizar, który zachował się do dnia dzisiejszego[6]. Duchowny, który przewodniczył społeczności tatarskiej określany był mianem imama lub mułłą albo mołłą. Pełnił on przede wszystkim funkcje religijne. Nadawał imiona nowonarodzonym członkom wspólnoty. Przewodniczył uroczystościom ślubnym i celebrował obrządki pogrzebowe. Prowadził księgi metrykalne będąc jednocześnie urzędnikiem stanu cywilnego[7].

Warto zauważyć że Tatarzy pojawili się na ziemiach należących do Litwy praktycznie na samym jej końcu przy Rzeczpospolitej. Studzianka i miejscowości obok znajdowały się w samym centrum Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Poza miejscowościami nadanymi przez królów społeczność tatarska która osiedliła się wokół Studzianki pochodziła z różnych terenów. Należy przyjrzeć się kierunkom migracji Tatarów skupionych w studziańskiej wspólnocie. W następstwie dokonujących się przemian społecznych zaznaczyła się w parafii studziańskiej tendencja do zawierania małżeństw kobiet z mężczyznami mieszkającymi poza wspólnotą studziańską[8]. Byli wśród nich żołnierze stacjonujący w pobliskich jednostkach a także pracujący choćby jako strażnicy dochodów skarbów tabacznych na terenach przygranicznych. Młodzi panowie byli w przeważającej części żołnierzami czynnymi lub zdegradowanymi. Liczba ślubów przybyszów ze studziańskimi parafiankami stale rosła.
W omawianej społeczności w XIX wieku pojawiali się Tatarzy z różnych części cesarstwa rosyjskiego, którzy zaznaczyli swoją obecność w wspólnocie. Warto przyjrzeć się z jakich terenów oni przybywali. Poza tym należy prześledzić miejscowości z których pochodzili.

Włodawa

Pierwszym obszarem, gdzie mieszkali Tatarzy skupieni wokół tatarskiego dżemiatu w Studziance był powiat włodawski określany także w źródłach jako hrabstwo włodawskie. Ziemie oddalone o około 60km od Studzianki zamieszkiwało kilku przedstawicieli tatarskich rodów. W miejscowości w pobliżu Włodawy czyli w Suchawie mieszkał Mustafa Józefowicz herbu Radwan[9]. Był on jednym z czterech synów Rafała i Firaszki (Zofii) z Daszkiewiczów rotmistrzów byłych wojsk polskich[10]. Ożenił się 8 kwietnia 1819 roku w wieku trzydziestu sześciu lat z dwudziestojednoletnią Elżbietą Buczacką. Była ona córką posła Jakuba Buczackiego[11] i Felicjanny z Koryckich w dobrach Małaszewiczach, Lebiedziewie
i Michałkowie zamieszkałych. Warto odnotować, że świadkami na uroczystości ślubnej byli: Mustafa Tupalski z Kolembród, porucznik Jakub Józefowicz z Małaszewicz Wielkich, Eliasz Ułan z Lebiedziewa i Michał Lisowski z Małaszewicz Małych[12]. W pobliskim Sawinie swoje dobra w 1819 roku posiadał brat Mustafy Maciej Józefowicz i Zofia z Ułanów. W tymże Sawinie Józefowiczom urodził się syn Jan[13]. Z czasem przenieśli się oni do Małaszewicz.

Józefowiczowie Mustafa i Elżbieta doczekali się licznego potomstwa. W 1819 roku na świat przyszedł pierwszy syn Jakub. Przeżył tylko 7 lat. Rok później Elżbieta Józefowicz urodziła drugiego męskiego potomka Aleksandra[14]. W 1822 roku imam Aleksander Okmiński podczas azanu nadał imię kolejnemu synowi Rafał. Rodzice nazwali tym imieniem na cześć ojca Mustafy. Zresztą przy nadawaniu kolejnych imion widać chęć pielęgnowania imion swoich przodków. Dziecko niebawem zmarło. Następnie na świat przyszedł czwarty syn Jan. W 1824 roku urodziła się pierwsza córka, której nadano imię Zofia. Zmarła ona w wieku 10 lat
w Ortelu Królewskim. W 1826 roku na świecie pojawiła się kolejna córka o imieniu Felicjanna. Zmarła po pięciu tygodniach. Śmiertelność nie zniechęciła Józefowiczów do planowania kolejnego potomstwa. Wiemy, że Mustafa wraz z żoną i dziećmi przeniósł się do dóbr Międzylesia. Tutaj Elżbieta powiła w 1828 roku Abrahama[15]. W 1830 roku Józefowicze doczekali się córki Rozalii. Księgi metrykalne odnotowują, że Mustafa Józefowicz posesor dóbr kodeńskich folwarku Międzylesia został ojcem córki Amelii w 1839 roku. Co ciekawe zrodzonej z Heleny z Baranowskich[16]. Mustafa w latach 40-tych XIX wieku zamieszkał
w Ortelu Królewskim a następnie w Połoskach. Stawiał się jako świadek narodzin swojej wnuczki Felicjanny zrodzonej z Jana Józefowicza i Zofii z Dąbrowskich. Dwa lata później zgłaszał narodziny drugiego wnuka Rafała. Mustafa Józefowicz tytułowany figurował w akcie jako dziedzic części Ortela Królewskiego i Połosek. W tychże Połoskach mieszkał drugi jego syna Jakub ożeniony z Marianną z Ułanów. Stawiał się jako świadek podczas ślubów Amurata Kryczyńskiego z Zofią córką swojego brata Amurata w 1836 roku. W 1853 roku stawił się przy zawarciu związku małżeńskiego kolejnej córki Amurata Józefowicza Haliny
z Maciejem Ijasiewiczem. Widnieje jako osoba zgłaszająca zmarłych członków wspólnoty tatarskiej. W 1837 roku zgłaszał imamowi śmierć brata Aleksandra tytułowanego jako bywszy major wojsk cesarsko rosyjskich i dziedzic części Małaszewicz Wielkich, na teraz w tychże Małaszewiczach zamieszkały[17]. Jak widać na przykładzie rodziny Józefowiczów przemierzyli oni w pierwszej połowie XIX wieku tereny od okolic Włodawy po Międzyleś, Ortel, Połoski i Małaszczewicze.

Liczne grono przedstawicieli społeczności tatarskiej pracowało w funkcjonującym od II połowy XVIII wieku urzędzie tabacznym. Zawodem tym trudził się Maciej Jabłoński urodzony w 1785 zamieszkały w Dołhobrodach. W 1822 był ekonomem zamieszkałym
w Studziance. Wtedy stawił się wraz z sąsiadem Dawidem Lisowskim 27 lipca 1822 u porucznika Abrahama Chaleckiego syna Zuchry z Bielaków w obecności Macieja Jabłońskiego lat mającego trzydzieści siedym ekonoma tam zamieszkałego[18]. Imam Aleksander Okmiński nadał synowi Chaleckiego imię Aleksander.Wiadomo, że w Dołhobrodach w 1819 roku zamieszkiwał strażnik tabaczny – Jan Jasiński[19]. W 1827 roku pracował jako tenże strażnik celny w Samowiczach koło Terespola. Z zachowanych źródeł wiadomo, że w 1829 roku wrócił do Dołhobród[20]. Świadkował 17 grudnia 1829 przy narodzinach Jakuba Jasińskiego wraz innym strażnikiem tabacznym Sulejmanem Sienkiewiczem zamieszkałym w miejscowości Szostaki nad Bugiem. W 1849 roku Maciej Jabłoński był strażnikiem celnogranicznym – dozorcą komory zamieszkałym w miejscowości Krzemień w powiecie siedleckim gdzie w 1850 roku zmarł jako kawaler 70 lat mający[21]. Jego nagrobek zachował się na cmentarzu tatarskim w Studziance. Kilka kilometrów obok w miejscowości Rózanna (Różanka) w tymże powiecie włodawskim w 1840 pracował jako strażnik celny Samuel Józefowicz[22]. Pobliskim sąsiadem Józefowicza stał się Mustafa Lisowski urodzony w Małaszewiczach 24 sierpnia 1815 roku syn Michała i Felicjanny z Aleksandrowiczów[23]. Azanu udzielił imam Aleksander Okmiński. Michał miał w chwili narodzin syna 59 lat żona 21 lat mniej. Rok później urodził się brat Jakub.

Lisowscy herbu Bończa[24] wywodzili się ze Studzianki. Daniel Lisowski w 1714 r. dostał w nagrodę od króla Augusta II w dowód zasług dożywociem królewszczyznę Studzianka[25]. Pochodzący od niego Jakób z Eufiozyny Azulewiczówny miał syna Dawida, dziedzica wsi Studzianka, wylegitymowanego w Królestwie 1843 roku. Dawidowi i Helenie Lisowskim pierwsza urodziła się córka Felicjanna w 1814 roku. Potem synowie Jakub (1816) i Jan (1819).

Michał Lisowski urodzony około 1753 roku ożenił się 24 września 1801 roku. Ślubu z Felicjanną z Aleksandrowiczów (rocznik 1776) udzielił mu imam Eliasz Oleikiewicz. Świadkami zawarcia związku byli Samuel Sienkiewicz opisany jako kawaler oraz porucznik Józef Kryczyński[26]. Felicjanna urodziła w 1813 roku córkę Rozalię. Kolejnym dzieckiem był syn Mustafa który przyszedł na świat Małaszewiczach 12 listopada 1815 roku.. Dwa lata później urodził się kolejny syn Samuel. W 1820 roku Lisowscy doczekali się drugiej córki której nadali imię Chanifa[27]. Michał Lisowski zmarł w Małaszewiczach Małych 11 stycznia 1823 roku w wieku siedemdziesięciu ośmiu lat. Zgon dla imama Aleksandra Okmińskiego zgłosili Aleksander Bohdanowicz przyjaciel lat pięćdziesiąt Mustafa Skirmont lat 34[28].

Liczne potomstwo miał Dawid Lisowski z Heleną z Okmińskich. On urodził się około 1778 roku a ona 1792 roku. Połączył ich węzłem małżeńskim imam 8 stycznia 1810 roku imam Aleksander Okmiński (1746-1826). Był to drugi znany ze źródeł duchowny wspólnoty tatarskiej. Został wybrany na następcę Eliasza Olejkiewicza przez społeczność dżemiatu Studzińskiego. Tym samym rozpoczął on piastowanie funkcji imama w Studziane przez członków rodu Okmińskich przez 65 lat do 1870 roku. Świadczy to o zaufaniu i poważaniu jakim cieszyła się rodzina Okmińskich wśród społeczności tatarskiego dżemiatu
w Studziance. Drugi ze znanych imamów w Studziance przyszedł na świat w 1756 roku. Był synem Mustafy właściciela majątku Niekraszuńce w powiecie lidzkim i Elżbiety Jezierskiej. Sam Aleksander Okmińskiego posiadał majątek Okmińszczyzna w ziemi grodzieńskiej oraz Fastowka w guberni podolskiej. Wiemy, że osiedlił się wraz z żoną z Marianną
z Szahuniewiczów (ur. 1764) w Studziance. Miał czterech synów. Pierwszym z nich był Mahmet czyli Maciej, który już gdy Aleksander był w podeszłym wieku przejął od niego obowiązki imama meczetu w Studziance. Drugi jego syn walczył w powstaniu listopadowym. Trzeci Jan dosłużył się stopnia podpułkownika lub wg innych źródeł majora i stal się właścicielem Małaszewicz Wielkich cz. A. Ożenił się z Zuzanną z domu Bielak – panną na Studziance, a córką pułkownika Wojsk Polskich Samuela i Marianny z Baranowskich, a wnuczką generała Józefa Bielaka. Czwarty potomek Aleksandra Eliasz ostatni właściciel Studzianki części C został po Macieju imamem studziańskim w latach 1836-1870. Według zachowanych metryk imam Aleksander Okmiński w ciągu w 21 lat dokonał wpisu w księgach 150 urodzeń, 31 małżeństw i 126 zgonów. Aleksander Okmiński zmarł w Studziance 10 lutego 1826 w wieku 70 lat. Świadkami potwierdzającymi jego zgon byli: Aleksander Butler lat 64, kuzyn Maciej Aleksandrowicz lat 54 sąsiad ze Studzianki. W akcie zgonu zmarły został określany jako „były ksiądz wyznania machometańskiego^{^[29]}. Kontynuując potomstwo Dawida Lisowskiego to należy wskazać, że w 1822 roku Helena urodziła 6 sierpnia syna Aleksandra późniejszego wojskowego. W 1826 roku na świat przyszła druga córka Marianna a w 1829 roku syn Józef. Kolejny syn urodzony w 1832 roku Mustafa zmarł pod dwóch latach. Kolejny syn Którego nazwali Lisowscy Maciej z 1835 roku przeżył tylko rok. W 1838 roku los obdarzył Lisowskich córką Elżbietą. Syn Jan ożenił się z Felicjanną z Azulewiczów z którą miał synów Jana, Dawida, Abrahama, Maciej i Osipa. Ojciec Dawid Lisowski zmarł
w wieku sześćdziesięciu dziewięciu lat 30 września 1843 roku. Jak zapisał imam zostawił owdowiałą małżonkę i sześcioro dzieci.

Mustafa Lisowski syn Michała i Felicjanny Aleksandrowicz urodził się w 1815 roku. Wychował się w Małaszewiczach. Ożenił się stosunkowo młodo bo w wieku dziewiętnastu lat z Emilią (Amelią) z Butlerów córką Aleksandra i Marianny z Niekraszewskich 10 lipca 1833 roku. Pierwszym świadkiem na ślubie był pięćdziesięciosześcioletni Dawid Lisowski zamieszkały w Studziance. Kolejnym Tatarem który stawił się potwierdzając zawarcie związku małżeńskiego był kapitan Samuel Januszewski zamieszkały w Łomazach oraz Józef Lisowski wraz z Leonem Bajrulewiczem obaj zamieszkali w Studziance[30]. W 1835 roku nowożeńcom narodził się syn Michał. Dwoje kolejnych dzieci to córki Mustafa pracował w chwili narodzin pierwszej córki Rozalii w 1839 w Kodniu. Był strażnikiem celnym. W 1840 roku stawał jako świadek na ślubie siostry Hanny (Chanify) z Samuelem Sulewiczem strażnikiem dochodów skarbów tabacznych przy granicznych w miejscowości Szostaki a urodzonym. w Koszołach. Stefan Lisowski imam określił jako strażnik graniczny zamieszkały w Kostomłotach i będący dziedzicem części Małaszewicz Małych. Dwa lata później gdy pojawiła się na świecie córka Zuzanna Mustafa został zatrudniony jako strażnik celnograniczny w miejscowości Hanna w 1842 roku[31]. Następnie pracował też jako strażnik tabaczny w Radzyniu. Przy narodzinach syna Samuela w 1849 roku był strażnikiem granicznym w miejscowości Suszno w okręgu włodawskim nad granicą zamieszkały[32]. Tytułowany był jako dziedzic części Studzianki w 1853 roku. W 1868 roku był świadkiem wraz z Józefem Bajrulewiczem na ślubie Osipa[33] Czymbajewicza z Marią Murawską. Mustafa Lisowski piastował funkcję imama w Studziance do śmierci w 1898 roku. Wcześniej był pomocnikiem imama Osipa Dąbrowskiego przy ślubie Jana Józefowicza z Amelią Kryczyńską 11 listopada 1873 roku w Małaszewiczach Małych[34]. Mołła studziański zapisał, że miał 60 lat. Będąc imamem udzielił 19 ślubów m.in. w Małaszewiczach, Kobryniu czy Brześciu. Powracając do dzieci Jana Lisowskiego należy zauważyć, że jeden synów Maciej ożenił się z Felicjanną Czymbajewicz w 1884 roku

Z kolei w 1845 roku w Stawkach koło Włodawy mieszkał Aleksander Murza Buczacki syn Selima i Felicjanny z Bielaków dziedzic Małaszewicz Małych, Lebiedziewa, Zańkowszczyzny. On to ożenił się z siedemnastoletnią Felicjanną zamieszkałą w Mariampolu w guberni augustowskiej[35]. W Stawkach w okręgu włodawskim żywot swój spędzał Jan Czymbajewicz urodzony w 1832 roku strażnik graniczny. Następnie przeniósł się do Studzianki. Ożeniony z Marianną z Lisowskich doczekał się pięciorga potomstwa. Pierwsza córka Helena urodziła się w 1844 roku. Druga Elmira przyszła na świat w 1849 roku. Wiadomo, że w wieku 22 lat w 1873 wyszła za Amurata Konopackiego. Kolejne dzieci Jana Czymbajewicza to dwie przedstawicielki płci żeńskiej Zuzanna z 1852 roku i Rozalia z 1854 roku. W 1857 Czymbajewiczowie doczekali się syna Jakuba.

Radzyń

Tatarzy szukając źródeł utrzymania przemieszczali się także w okolicę Radzynia. W Branicy mieszkał porucznik Abraham Chalecki syn Jana i Furaszy z Baranowskich urodzony około 1787roku. Ślub z szesnastoletnią Zuchrą z Bielaków odbył się 22 września 1801roku. Zamieszkał w Koszołach gdzie w 1811 urodziła mu się córka Elżbieta. W tej miejscowości urodziła się im córka Ewa w 1815[36]. W 1819 roku Chaleccy doczekali się kolejnej córki. Nadali jej imię Rozalia. Zamieszkali wtedy w Dubowie. Cztery lata później w 1823 Abraham Chalecki był już mieszkańcem Studzianki[37]. Stawał do azanu u córki Jana Januszewskiego i Heleny z Jabłońskich. Był tez świadkiem narodzin bliźniaków Zofii
i Elżbiety u Samulea Murzy Januszewskiego w 1829 roku. Z aktu zgonu wiadomo, że zmarł on 11 lutego 1830 w Studziance. W akcie czytamy Roku tysiąc osiemset trzydziestego Dnia iedynastego miesiąca Lutego, przed nami Imamem wyznania Machometańskiego sprawującym obrządki Urzędnika Stanu Cywilnego Gminy Studzianki w powiecie Bialskim województwie podlaskim Bendący Stawili się W^O_{_}Mustafa Azulewicz lat czterdzieści Dwa maiący oraz W Jan Bielak lat trzydzieści trzy maiący obydwa na wsi Studziance w powiecie Bialskim województwie podlaskim zamieszkałe i oświadczyli nam iż w dniu iedynastym miesiąca lutego roku Bieżącego o godzinie trzecie z południa Abraham Chalecki lat piendziesiąt trzy maiącego syn Jana i Furszeji z Baranowskich Chaleckich prawych rodziców nieżyjących na wsi Studziance w domu pod numerem piętnastym umarł poczem oświadczając wraz z nami podpisali akt niniejszy po przeczytaniu onego[38].

Z dokumentów archiwalnych wynika, że w okolicy Radzynia tj. w Kolembrodach w 1817 roku mieszkali Mustafa Tupalski i Marianna z Ułanów. Tam doczekali się potomka, Samuela urodzonego 9 grudnia 1817 roku[39]. Pobliski folwark Kolembrody nabył też Samuel Ułan od Archmatowiczów[40]. Mustafa Azulewicz świadek narodzin Mahmeda Azulewicza w 1813 roku pochodził z powiatu radzyńskiego. W 1816 roku mieszkał tam Maciej Bielak porucznik byłych wojsk polskich.

Samuel Tupalski zaś syn Józefa i Zofii z Buczackich w dniu 28 grudnia 1820 roku ożenił się z Zofią Czymbajewicz mającą lat czterdzieści trzy. Panna młoda pochodziła z Połosek byłą córką Samuela i Marianny z Talkowskich. W 1834 roku Samuel Tupalski będąc sędzią pokoju miał lat 70 i zamieszkiwał miejscowość Wolę Chomejową w powiecie łukowskim. Ożenił się ponownie w 1834 roku o 30 lat młodszą Rozalią Bielakówką
c. Samuela i Marianna z Baranowskich

W 1838 sędzia pokoju sędzia pokoju powiatu bialskiego jako świadek na ślubie Bernard Kryczyński porucznik pułku wożniewskiego ułanów w Chełmie, urodzony w powiecie kalwaryjskim. Zamieszkiwał w miejscowości Szyłańce w guberni augustowskiej. Ożenił się z Kunegundą z Buczackich córką Jakub i Felicjanny.

Warto wspomnieć, że Samuel Tupalski posessor i dziedzic Horbowa zamieszkiwał w miejscowości Chomejowa Wola w kluczu radzyńskim w obwodzie łukowskm.

W pierwszej połowie XIX wieku w Radzyniu Podlaskim, pracował na stanowisku podleśnego rządowego Zachariasz Buczacki, wnuk Jakuba Buczackiego[41]. Był on synem Dawida Lisowskiego i Heleny z Okmińskich urodzonym 11 września 1832 roku w Studziance. Mustafa Azulewicz w 1814 r. był dziedzicem włości Woronia (Woroniec) nieopodal Radzynia. Ożenił się z Felicjanną z Talkowskich z którą miał córkę Elżbietę urodzoną w Worońcu 4 listopada 1816 roku. Jak podają księgi metrykalne Azulanka zmarła w wieku 4 lat. W 1820 urodził mu się syn Mahomet, a w 1825 córka Zofia zamieszkując w Rudnie w pobliżu Radzynia.

Brześć i Terespol

Drugim obszarem skąd przybywali Tatarzy do wspólnoty studziańskiej były dwa miasta oddalone od Studzianki o około 40 km tj. Brześć i Terespol. Mieszkało tam wielu Tatarów należących do wspólnoty studziańskiej. W 1811 roku Bekhir Czymbajewicz mający czterdzieści trzy lata był strażnikiem pogranicznym zamieszkałym w Terespolu w domu skarbowym[42]. W Terespolu w 1825 roku mieszkał od urodzenia tj. 1792 roku. Józef Miśkiewicz mający. Pracował jako strażnik dochodów tabacznych[43]. Z metryk i oczytanego nagrobka na cmentarzu w Studziance wynika, że zmarł 29 czerwca 1870 roku. Z małżeństwa z Heleną z Sulewiczów miał synów Mustafę urodzonego w 1825 roku, Aleksandra 1827, oraz córkę Ewę 1829.

W 1845 roku Jan Ułan kapitan wojsk cesarstwa rosyjskiego stacjonował w Brześciu. Ożenił się z Heleną z Masłowskich i miał z nią dwójkę dzieci. Jego syn Aleksander urodził się 13 sierpnia 1845 roku w Terespolu. Córka Felicjanna przyszła na świat 10 września 1846 roku w mieście powiatowym Brześć. Świadkami na ceremonii nadania imienia byli Suliman Józefowicz odstawny major wojska cesarstwa rosyjskiego, dziedzic części Małaszewicz Wielkich oraz Bernard Kryczyński rotmistrz odstawny, dziedzic części Lebiedziewa[44]. Strażnikiem celnym w miejscowości Samowicze koło Terespola był Maciej Jabłoński urodzony około 1788 roku. Pracował także jako strażnik celno-graniczny w Kazimierowie w powiecie siedleckim. Zmarł bezpotomnie 22 maja 1850 roku i został pochowany na mizarze w Studziance[45].

W 1858 roku w Brześciu urodził się Aleksander Skirmont. Ożenił się z Rozalią Józefowicz urodzoną w Wólce Kościeniewickiej[46]. W dniu ślubu był urzędnikiem poczty brzeskiej pogranicznej i pracował jako kolegialny registrator. Selim Bielak ożenił się w Brześciu w 1876 roku jako odstawny maior wojsk cesarstwa rosyjskiego. Jego syn Bekir Bielak był pułkownikiem ożenionym z Elżbietą z Baranowskich. W 1845 roku Jakub Azulewicz pochodzący z guberni grodzieńskiej a w Kostomłotach koło Terespola mieszkający wziął za żonę szesnastoletnią Ewą Miśkiewicz córką Józefa i Heleny Miśkiewicz urodzoną i zamieszkałą w Terespolu[47]. W chwili zawarcia związku małżeńskiego zapisano, że pracowało jako strażnik celnograniczny. Z kolei Stefan Miśkiewicz syn Józefa i Heleny z Sulewiczów urodzony w Terespolu mieszkał z matką w Kostomłotach nad Bugiem. W 1865 roku 25 maja w wieku czterdziestu lat ożenił się z młodszą o dziesięć lat Ewa Skirmont. Urodziła się ona w Brześciu Litewskim z Mustafy i Zofii z Lisowskich a mieszkała w Studziance. W chwili ślubu Stefan Miśkiewicz piastował stanowisko strażnik dochodów skarbowych tabacznych. Stefan przeżył małżonkę o trzynaście lat. Ewa zmarła 28 czerwca 1880 roku i została pochowana na mizarze w Studziance. Stefan Miśkiewicz zmarł 15 lipca 1893 roku.

Warto też zwrócić uwagę, że Tatarzy zawierali w Terespolu i okolicy związki małżeńskie. To do nich przyjeżdżał imam ze Studzianki. 20 czerwca 1877 roku w Brześciu o godzinie 6 po południu, mający lat dwadzieścia cztery Józef Aleksandrowicz zawarł związek małżeński z równolatką Julią Czymbajewicz. Jak zapisał po rosyjsku imam Mustafa Lisowski świadkami ceremonii byli Aleksander Masłowski zapisany w księdze jako odstawny podpułkownik mieszkający w Brześciu, lat 68 oraz Maciej Jeliaszewicz, również tytułowany „odstawnym pułkownikiem” mającym lat 65[48]. 14 stycznia 1909 roku w Małaszewiczach Małych imam Maciej Bajrulewicz poprowadził ceremonię ślubu Aiszy Radkiewicz z Salejkinem Usmanowiczem Zejmakowem, w obecności świadków Józefa Tupalskiego oraz Aleksandra Bogdanowicza. Wcześniej ich zaślubiny zostały ogłoszone w meczecie w Studziance. Zaręczyny odbyły się ustnie w Małaszewiczach Małych. Pan młody zapisał swojej wybrance 1000 rubli[49].

Gubernia grodzieńska i wileńska

Tatarzy z okolic Studzianki szczególnie utrzymywali i pielęgnowali kontakty w XIX wieku ze swoimi krewnymi z odległych terenów cesarstwa rosyjskiego. Najbliżej Studzianki w guberni grodzieńskiej znajdowały się Kruszyniany oraz Bohoniki. To stamtąd Tatarzy chętnie przybywali do studziańskiej wspólnoty, gdzie podejmowali życiowe decyzje. Spotykali się na corocznych świętach a także pogrzebach zmarłych członków swojej wspólnoty. Pary poznawały się na tego typu uroczystościach rodzinnych bądź religijnych. Przedstawiciele męskiej części społeczności tatarskiej pojawiali się w pobliżu Studzianki z racji pełnienia funkcji wojskowych i stacjonujących w okolicy oddziałach. Często też pracowali nie tylko jako wojskowi. Tatarów ze Studzianki ze swoimi współwyznawcami z guberni grodzieńskiej łączyło to samo osadnictwo z czasów Jana III Sobieskiego. Ważny element stanowiła kwestia terytorialna. Kruszyniany i Bohoniki znajdowały się terytorialne najbliższej kolejnej wspólnoty tatarskiej. Relacje rodzinne utrzymujące się od lat miały wpływ na kontakty i także na często zawierane małżeństwa pomiędzy przedstawicielami rodów. Kawalerowie, którzy żenili się wywodzili się w dużej mierze spoza okolic Studzianki. Zachowane księgi metrykalne ukazują, że wielu tatarskich mężczyzn znalazło żony w Studziance i okolicy. Wynikało to także ze stacjonowania licznych oddziałów wojskowych w okolicy w których służyli Tatarzy. Należy posłużyć się kilkoma przykładami. W 1811 roku na ślubnym kobiercu w Studziance stanął Szahan (Szaban) Michałowski z Bohonik w powiecie sokólskim w obwodzie białostockim ożenił się Rozalią Oleikiewicz lat dwadzieścia dziewięć zamieszkałą w Ortelu Królewskim w gminie Kościeniewicze w parafii Studzianka w departamencie siedleckim^[50].

Jedna z zapowiedzi mającego odbyć się w 1816 roku ślubu głosiła, że (…) ogłosiliśmy [imam i świadkowie przyp. Ł.W] po pierwszy raz iż zastało przyrzeczenie małżeństwa między wielmożnym Maciejem Okmińskim[51] trzydzieści dwa lata mającym w powiecie tym Departamencie w Dobrach Studziance w folwarku (…) dziedziczonego przy ojcu zamieszkały żyjącego Aleksandra z żyjącej Maryanny z Szahuniewiczów Okmińskich małżonków prawych mołłow i urzędnikom Cywilnych synem z iednej a wielmoznej Rozaliji Oliekiewiczowny pełnoletniej Dzwadzieścia siedem lat skonczyła z zeszłego Dawida i zeszłej Ewy z Łosiów Oleikiewiczow małżonków prawych- chorążych byłych wojsk polskich córka w dobrach Kruszyniany na pensji w folwarku dziedzicznym w powiecie y Gubernii grodzieńskiej w państwoe Rosyiskim zamieszkała z drugiej, która to zapowiedź po przeczytaniu oney głośno y wyrażeniu przybitą została na drzwiach Domu Gminnego czego akt zapisaliśmy Mołła Aleksander Okmiński[52]. Ślub odbył się 10 lutego 1816 roku a świadkami byli Samuel Azulewicz Aleksander Butler Daniel Lisowski Maciej Aleksandrowicz Leon Najrulewicz Józef Sulewjmanowicz. Z tego małżeństwa miał dwóch synów Aleksandra (ur. 1817) i Mustafę (ur. 1820).

W marcu 1843 roku przed imamem Eliaszem Okmińskim w Studziance stanął Aleksander Bohdanowicz. Duchowny złączył go węzłem małżeńskim z siedemnastoletnią panną ze Studzianki – Marianną Lisowską córką Dawida i Heleny[53]. Ten zdymisjonowany podoficer korpusu weteranów z etatem urodzony w Kruszynianach w momencie składania przysięgi liczył czterdzieści dwa lata. W ceremonii uczestniczyli świadkowie wymienieni końcowej części aktu ślub. W tej ceremonii zaświadczali Abraham Azulewicz porucznik byłych wojsk polskich mający siedemdziesiąt dwa lata zamieszkały w Studziance. Drugim z świadków był Jan Bazarewski porucznik dymisjonowanego korpusu weteranów polskich mający lat sześćdziesiąt dziewięć. Imam dokonujący ceremonii zamieszczał na zakończenie pisanego dokumentu formułę, że akt niniejszy stawającym został odczytany i przez świadków podpisany[54].

Dnia 4 listopada 1879 roku Jakub Bielak właściciel Wólki Kościeniewickiej w Brześciu ożenił się z Zenobią Baranowską z Kruszynian. Ceremonia odbyła się w domu Stefana Baranowskiego. Świadkami wydarzenia zostali kapitan Maciej Azulewicz odstawny maior dziedzic Studzianki i Musa Buczacki[55].

Józef Talkowski pochodził z Siedzikowszczyzny w powiecie lidzkim w guberni grodzieńskiej. Zawarł związek małżeński 10 marca 1832 roku z Marianną Chalecką ze Studzianki, córką Zuzanny z Bielaków i zmarłego Albrechta Chaleckiego mającą dwadzieścia jeden[56]. W dniu swojego ślubu miał pięćdziesiąt osiem lat. Był kawalerem Orderu Świętego Jerzego czwartej klasy i podpułkownikiem wojsk rosyjskich Dnia 6 marca 1833 roku ożenił się Tamerlan Baranowski mający dwadzieścia siedem lat będący odstawnym porucznikiem gwardii pieszej wojska cesarstwa rosyjskiego. Pochodził z miejscowości Leszczany w powiecie sokólskim obwodu białostockiego. W gdy zmieniał stan cywilny mieszkał w Studziance pod numerem 23. Jego wybranką okazała się piętnastoletnia Marianna Bielak z Trojanowa córka Bekira i Elżbiety z Baranowskich^[57]. Zamieszkali oni w Połoskach. Rok po ślubie urodził się im syn Kajetan.

Z kolei Amurat Kryczyński mający trzydzieści jeden lat porucznik pułku ułanów charkowskich zamieszkały w Dowbuciszkach w powiecie oszmiańskim w guberni wileńskiej zawarł w 1836 roku związek małżeński. Jego wybranką była Zofia Józefowiczówna mająca lat dziewiętnaście, córka Amurata i Marianny[58]. W powiecie lidzkim w guberni grodzieńskiej urodził się Aleksander Kryczyński. W 1838 roku poślubił siedemnastoletnią Felicjannę Buczacką z Michałkowa. Ceremonii przewodniczył w Studziance imam Eliasz Okmiński. W księdze zapisał tamowanie małżeństwa nie zaszło. Małżonkowie nowi oświadczyli, iż umowy przedślubnej prywatnie ani urzędowo między sobą nie zawierali[59].

Należy wskazać, że imam Eliasz Okmiński, dziedzic części Studzianki, urodzony w miejscowości w Niekraszuńce w powiecie lidzkim w guberni grodzieńskiej około 1797 roku.
Eliasz Okmiński został następcą Macieja w studziańskim meczecie piastując funkcje mołły. W wieku 24 lat ożenił się z czterdziestoletnią Heleną z Czymbajewiczów, córką majora Samuela Czymbajewicza i Marianny z Talkowskich, mieszkającą wówczas w Połoskach. Świadkami zawarcia małżeństwa byli Aleksander Butler, Samuel Azulewicz, Dawid Lisowski i Maciej Okmiński, wszyscy pełnoletni, zamieszkali w Studziance. Określony został w źródłach jako „wielmożny Eliasz Kniaź Okmiński”[60]. Akt ten sporządził ojciec Aleksander, co dowodzi także staranności w archaicznej tytulaturze („kniaź”), powszechnej wśród Tatarów hospodarskich w XVII w.[61]. Żona Helena zmarła w końcu 1853 roku. Eliasz, nie doczekawszy się następcy. W 1855 roku w wieku 59 lat ożenił się z 46-letnią wdową (po mężu Józefie) Aiszą z Bielaków Chazbijewicz, urodzoną w Koszołach, córką pułkownikostwa Samuela i Marianny Bielak[62]. Ślubu udzielił w zastępstwie imama Jakub Czymbajewicz. Aisza nie dała mu jednak potomka. Dosyć szybko zmarła – w początkach 1856 roku. W tym czasie funkcję imama pełnił już 20 lat i nie miał męskiego potomka, aby mu przekazać tę godność, jak uczynił to jego ojciec. Rok później, w lutym 1855 roku, zdecydował się na kolejny ślub. Podawany w akcie małżeństwa jako imam i dziedzic cząstkowy pojął za żonę Mariannę Tupalską Juszyńską córkę rotmistrzostwa Mustafy i Kunegundy. Trzecia żona liczyła pięćdziesiąt czerty lata. Przed ślubem zamiesziwała u dziada w Studziance,. Ślubu udzielił mu w zastępstwie imama Jakub Czymbajewicz[63]. Jest wielce prawdopodobne, że Jakub Czymbajewicz był pomocnikiem imama, czyli muezinem. Eliasz Okmiński piastował funkcję imama przez ponad 30 lat, do 1870 roku. Zmarł bezpotomnie 12 lutego 1870 roku i został pochowany na mizarze w Studziance. Po jego śmierci nie było przez krótki czas imama. Jak zauważył Artur Konopacki, od ponad sześćdziesięciu pięciu lat funkcję imama meczetu w Studziance sprawowali mężczyźni z jednej rodziny. Przekazywano ją z ojca na syna. To bodaj jedyny taki przypadek kontynuacji duchownych tradycji rodzinnych przez tak długi okres w obrębie rodu. Powodem takiego stanu rzeczy była niewątpliwie pozycja, jaką zajmowali poszczególni członkowie familii Okmińskich, i zaufanie, jakim darzyła ich społeczność tatarska. Mieli oni ponadto odpowiednie wykształcenie religijne. Brak niejako naturalnego następcy, „kolejnego Okmińskiego”, sprawił społeczności muzułmańskiej w Studziance wielki problem. Nie było w okolicy osoby na tyle wykształconej religijnie, by mogła kandydować na to stanowisko[64].

Jan i Zuzanna Okmińscy mieli jedynego syna, Macieja, urodzonego w majątku własnym w Fastawce w guberni podolskiej, dziedzica Małaszewicz[65]. Odebrał on staranne wykształcenie. W 1865 roku ożenił się z dwudziestoczteroletnią rotmistrzówną Elmirą Kryczyńską, zamieszkałą w Michałkowie[66]. Młode małżeństwo zamieszkało razem z Janem, ojcem Macieja (matka Zuzanna nie żyła już wtedy od pięciu lat), oraz całą rodziną Okmińskich w Studziance, a wkrótce urodził się ich jedyny syna Ebutalib[67]. Jak twierdzi Iwona Okmińska-Kolasa, „w życiu Macieja wydarzyła się wielka tragedia. W 1872 zmarł jego sześcioletni synek Ebutalib. Jego nagrobek zachował się na tatarskiej nekropolii w Studziance. Następnie zmarł w 1873 roku jego ojciec Jan Okmiński a wkrótce potem żona Elmira. Owdowiały Maciej postanowił porzucić Studziankę i wyjechał do Kobylan Nadbużnych (czyli dzielnicy dzisiejszego Terespola), gdzie pracował jako urzędnik i radca tytularny, skąd po kilku latach przeniósł się do Częstochowy”[68].

Kolejnym takim przykładem Tatara który przybył do Studzianki po żonę stał się Aleksander Masłowski. Urodzony w Bohonikach w 1808 roku syn Stefana i Marianny z Sobolewskich ożenił się z tatarką ze Studzianki. Kawaler wielu orderów i żołnierz w pułku wołogaiskim piechotnym uzyskał rękę Heleny Januszewskiej[69]. Wybranka pochodziła z wojskowej rodziny. Urodziła się 27 grudnia 1827 roku w Łomazach. Jej ojciec Samuel był kapitanem 3 pułku ułanów. Aleksander Masłowski doczekał się syna Jana urodzonego w 1853 roku w Studziance. Jednak jego żona Helena zmarła 15 grudnia 1861. Aleksander Masłowski drugi raz ożenił się w 1864 roku będąc już majorem i strażnikiem brzeskich magazynów. Wziął wtedy za żonę Zofię Bielak córkę Samuela i Marianny[70].

Inny Tatar Jakub Ułan znalazł wybrankę swojego życia w miejscowości Okczyn oddalonej kilkadziesiąt kilometrów od Studzianki. Ten trzydziestosześcioletni rotmistrz pułku ułanów charkowskich urodził się w miejscowości Maluszyce w powiecie nowogródzkim
w guberni grodzieńskiej. Rodzicami jego byli Dawid Ułan i Rozalia z Adamowiczów. W 1848 roku ożenił się z młodszą o dziesięć lat Felicjaną Józefowicz córką Dominika i Ewy z Józefowiczów[71].

Obok Kruszynian i Bohonik kolejnym terenem skąd przybywali Tatarzy do dżemiatu w Studziance był powiat kalwaryjski w województwie augustowskim. Stamtąd przybył jeden z wybitniejszych tatarskich dowódców jacy mieszkali w Studziance a mianowicie Samuel Murza Januszewski herbu Dąbrowa[72]. Urodził się w Ostrowi w obwodzie białostockim z ojca Stefana i matki Heleny[73]. Wstąpił on do armii pruskiej w 1803 roku. Służył tam do 1809 roku. Wtedy to jako podporucznik zaciągnął się do 8 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego. W 1812 roku jako podoficer stawił się w pułku tatarskim. Był jednym
z licznych Tatarów walczący u boku Cesarza Napoleona[74]. W 1813 roku został oficerem w gwardii cesarza Francji. W czasie Królestwa Kongresowego został żołnierzem 3 pułku ułanów. Jeden z czterech szwadronów tej formacji został rozmieszczony w mieście Łomazy[75]. Tak się stało, że w tym oddziale znalazł się Januszewski. Samuel Januszewski początkowo służył w randze porucznika[76]. Następnie awansował i od 1826 był już kapitanem[77]. Wziął także udział w walkach w powstaniu listopadowym. Zasłużył się podczas powstania o czym świadczy otrzymanie jednego z ważniejszych w tamtym czasie odznaczeń wojskowych. Był to złoty Order Virtuti Militari. Źródła podają, że dostąpił tego zaszczytu 8 czerwca 1831 roku[78].

Samuel Januszewski początkowo mieszkał w Studziance. Ożenił się z Marianną z Chaleckich z tej miejscowości 6 stycznia 1825 roku córką Albrechta Chaleckiego i Zofii z Bielaków mającą szesnaście lat[79]. Świadkami ceremonii zaślubin byli Abraham Azulewicz, Aleksander Butler chorąży zamieszkały w Studziance, sąsiad Jan Sobolewski i kuzyn Maciej Jabłoński.

Pierwszym jego dzieckiem był syn Albert, który przyszedł na świat 24 kwietnia 1826 roku. Dwie córki z bliźniąt urodziły się 27 grudnia 1827 roku. Imam Aleksander Okmiński podczas azanu nadał im imiona Zuzanna i Helena. Kolejnym potomek Józef przeżył tylko rok zmarł 4 marca 1836 roku w Studziance. Córka Emilia (Amelia) urodziła się 9 marca 1832 roku. Zmarła podobnie jak Józef w dziecięcym wieku 20 kwietnia 1838 roku. W 1843 roku sześćdziesięciodwuletni Samuel Murza Januszewski osiadł w Rudnie koło Radzynia Podlaskiego. Tam urodził mu się kolejny syn Aleksander dnia 13 grudnia 1843 roku[80]. Tym razem dziecko przeżyło tylko dwa lata.

Warto podać, że Samuel Januszewski ożenił córkę Zofię 27 stycznia 1848 roku z wojskowym. Jej wybrankiem został Ab Del Chamid Kuban dwóch imion Kondaurow rotmistrz pułku Huzarów lat dwadzieścia trzy mającegoporucznika pułku huzarów króla niderlandzkiego cesarstwa rosyjskiego w mieście Łomazach stacjonującego[81]. Ceremonii ślubnej przewodniczył imam Eliasz Okmiński. Uroczystość stała się wielkim wydarzeniem w społeczności tatarskiej. Świadkami tej ceremonii zostali Abraham Azulewicz porucznik i dziedzic części Studzianki oraz Ortela Królewskiego zamieszkały w Studziance lat 78. Drugi świadek to Soliman Bielak także porucznik, dziedzic dóbr Kościeniewicz i Bokinki
i z przyległościami mieszkający w Kościeniewiczach. Kolejnym był Suliman Józefowicz „maior odstawny z wojska cesarstwa rosyjskiego” zamieszkały w Małaszewiczach Wielkich. Kapitan 3 pułku ułanów polskich Samuel Januszewski w połowie lat czterdziestych XIX wieku zamieszkał w Łomazach. U schyłku życia osiadł w Studziance gdzie zmarł 30 grudnia 1850/11 stycznia 1851 roku[82]. Został pochowany na cmentarzu w Studziance[83]. Jak czytamy w akcie zgonu pozostawił owdowiałą żonę i pięcioro dzieci synów Aleksandra i Jana oraz córki Helenę, Zuzannę i Elżbietę[84].

Akt zgonu Samuela Januszewskiego sporządzony przez imama Eliasza Okmińskiego w dniu 2 stycznia 1851 roku. Źródło APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/69, s. 11

Z powiatu kalwaryjskiego w departamencie łomżyńskim z miejscowości Wilkobole pochodził kapitan Eliasz Baranowski. W wieku 37 lat przed imamem Aleksandrem Okmińskim w Studziance w 1815 roku przysięgał wierność małżeńską osiemnastoletniej Felicjannie Bielak. Panna młoda z ojca Macieja Bielaka i Hanify z Koryckich mieszkała w Koszołach. Po ślubie małżonkowie przenieśli się do Ortela Królewskiego gdzie doczekali się siedmiorga potomstwa[85]. W 1819 roku Eliasz Baranowski został strażnikiem komory pogranicznej. Piastował funkcję urzędnika celnego w służbie regularnej przy komorze w mieście Terespolu.

W 1819 roku Aleksander Achmatowicz syn Dawid i Urszula z Adamowiczów pochodzący z majątku Konowszczyzna w obwodzie kalwaryjskim w województwo augustowskim w wieku 31 lat znalazł żonę w Małaszewiczach Małych. Ożenił się z siedemnastoletnią Zofię Buczacką, córkę Michała i Felicjanny z Aleksandrowiczów[86]. Rok później w 1820 major Leon Sobolewski lat 43 zamieszkały w powiecie nowogródzkim w guberni grodzieńskiej ożenił się z dwudziestodwuletnią Rozalią Buczacką córką Jakuba i Felicjanny z Koryckich[87]

W dniu 12 maja 1822 roku imam Aleksander Okmiński udzielił ślubu Mustafie Chazbijewiczowi z powiatu trockiego z guberni wileńskiej. Jego żoną została panna z Małaszewicz Małych Felicjanną Oleyowska córką Zachariasza i Chadydży z Zabłockich. Z aktu małżeństwa wynika, że Felicjanna była starsza od Mustafy o dwa lata [88].

Kolejny Tatar z spoza wspólnoty dżemiantu studziańskiego został mężem panny Małaszewicz Wielkich. W 1845 roku Maciej Sulkiewicz czterdziestoośmioletni rotmistrz, kawaler orderów wojska cesarstwa rosyjskiego w pułku ułanów cesarskiej mości księcia Alberta. Stacjonował z odziałem wojskowym w mieście powiatowym Hrubieszowie. Pochodził z miejscowości Łostaje w powiecie oszmiańskim w guberni wileńskiej. Mołła Eliasz Okmński złączył go z Mariannę Józefowicz mającą lat dwadzieścia siedem[89].

Maciej ljaszewicz porucznik w 1853 roku w wojsku cesarstwa rosyjskiego stacjonujący w mieście powiatowym Bielsku guberni grodzieńskiej znalazł żonę w Lebiedziewie. Pochodzący z miejscowości Wojkuciszki w guberni wileńskiej trzydziestoczterolatek poślubił młodszą o 12 lat zamieszkałą przy bracie Samuelu Halinę Józefowicz córkę Amurata
i Marianny[90].

W 1850 roku Aleksander Kożykow porucznik wojsk cesarstwa rosyjskiego pułku ułanów jego cesarskiej Wysokości arcyksięcia Alberta austriackiego stacjonujący w powiecie bialskim wziął ślub z Gulsymą Czymbajewicz mającą lat 16 ze Studzianki córką Jakuba i Heleny Bazarewskich.[91]. Świadkiem na ślubie był kompan Kożykowa z oddziału major Maciej Siulkiewicz i Abraham Azulewicz dziedzic Studzianki i Ortela Królewskiego lat 80 mający. Ślub odbył się za zezwoleniem ustnym obecnych. W formule podsumowującej imam Eliasz Okmiński zapisał, że tamowanie małżeństwa nie zaszło. Małżonkowie oświadczyli, iż umowy przedślubnej urzędowej ani prywatnej przed sobą nie zawierali[92].

Leon Bajrulewicz brygadier wojska polskiego pochodził z miejscowości Łuciszki w guberni wileńskiej ożenił się w 1815 roku z Heleną z Aleksandrowiczów ze Studzianki[93].

W 1855 roku Tamerlan Dawidowicz naczelnik wydziału w biurze generała gubernatora wileńskiego radca honorowy w Wilnie urodzony w miejscowości Zabłocie w dawnej guberni grodzieńskiej ożenił się z Elżbietą Baranowską mającą lat 17 pochodzącą z miejscowości Leszczany, córką porucznikowstwa Tamerlana i Marianny[94].

Stefan Baranowski porucznik syn Jakuba i Heleny z Talkowskich z miejscowości Dzieszyszki w powiecie trockim w guberni wileńskiej znalazł żonę w Małaszewiczach. Imam Aleksander Okmiński 31 października 1823 roku połączył go z Heleną Buczacką mającą lat dwadzieścia dwa[95].

W 1862 roku Józef Assanowicz pochodzący z Nowogródka w guberni grodzieńskiej ożenił się z Zofią Józefowicz urodzoną w Małaszewiczach Wielkich[96]. Małżonek służył w pułku ułanów charkowskich JKW, który stacjonował na ten czas w powiecie krasnostawskim.

W Połoskach 18 listopada 1865 roku religijne małżeństwo zawarł Maciej Oknińki vel Okmiński dziedzic Małaszewicz Wielkich z ojcem mieszkający. Okmiński mający dwadzieścia sześć lat urodził się w miejscowości Fartowce (Fastofce w oryginale rękopisu) w guberni podolskiej. Syn Jana Okmińskiego i Zuzanny Bielaków porucznikostwa wojsk cesarsko rosyjskich pułku księcia Oranii Huzarów ożenił się z Elmirą Buczacka urodzoną
w Michałkowie córką Bernarda i Kunegundy z Buczackich[97].

W 1867 roku Stefan Aleksandrowicz koleżeński sekretarz Naczelnik Mińskiej Sikracjonnej Komisji urodzony w Mińsku ożenił się z Marią Buczacką urodzoną w Studziance[98].

4 grudnia 1877 roku imam Mustafa Lisowski udzielił ślubu przedstawicielom tatarskiej rodziny Koryckich. Stefan Korycki urodzony w Łowczycach powiecie nowogródzkim w guberni mińskiej mający trzydzieści lat ożenił się z Felicjanną Korycką córką Jakuba Koryckiego rotmistrza odstawnego w pułku huzarów i Amelii z Dąbrowskich[99]. W 1910 roku imam Maciej Bajrulewicz[100] udzielił ślubu dla kapitana Hassana Amuratowicza Konopackiego urodzonego w Mińsku. Wybranką jego była Helena Iljaszewicz z Małaszewicz. W spisanym piękną cyrylicą akcie małżeństwa czytamy, że na ślubnym kobiercu w gubernialnym mieście Mińsku stanęli w 1910 roku 22-letnia Helena Iwanowna Iljaszewicz z 32-letnim kapitanem Hassanem Konopackim służącym w Pierwszej Syberyjskiej Dywizji Rezerwowej Artyleryjskiej Brygady. Oświadczyny ustne miały miejsce w Warszawie. Zapowiedzi przedślubne odbyły się trzykrotnie w parafii w Studziance. Hassan Konopacki zapisał swej oblubienicy 3 tys. rubli[101]. Na zakończenie aktu małżeńskiego widnieją podpisy małżonków i imama. Świadkami ceremonii byli Bogdan Aleksandrowicz i podpułkownik Aleksander Maciej Iljasiewicz z 27 Artyleryjskiej Brygady mieszkający w Wilnie.

Nagrobki na cmentarzu tatarskim w Studziance/ Sierpień 2020. Fot. Ł. Węda

Nie tylko małżeństwa powodowały, że Tatarzy zamieszkiwali w pobliżu Studzianki. Wpływały na to czynniki ekonomiczne. Praca zawodowa powodowała migrację. Wielu Tatarów rozstając się z wojskiem pracowało w różnorodnych zawodach. Księgi metrykalne wspólnoty tatarskiej w Studziance odnotowują liczne przypadki miejsc gdzie pracowali Tatarzy. Sulejman Sulewicz w 1851 roku był strażnikiem dochodów tabacznych w miejscowości Krzemień. W 1853 Sulejman Sulewicz pracował już jako podrewizor[102] dochodów tabacznych w mieście Chełmie i tam mieszkał. Ożeniony z Hanną. Wtedy zmarł mu syn Romuald. Stefan Szyłański urodzony w Kruszynianach strażnik celnograniczny w 1841 roku zamieszkał w Mierzwicach. W 1843 roku w Krasnystawie Maciej Talkowski major pułku ułanów charkowskich mający lat 38 doczekał się w małżeństwie z Amelią z Baranowskich córki Rozalii. Abraham Sobolewski w 1851 roku był rotmistrzem w pułku ułanów charkowskich w cesarstwie rosyjskim, który stacjonował z oddziałem w Krasnymstawie w guberni lubelskiej. W 1820 w Pratulinie jako pograniczny strażnik celny pracował pięćdziesięciosześcioletni Aleksander Sulkewicz. Selim Sulewicz pracował w 1846 roku jako strażnik tabaczny w Pratulinie.

Tatarzy ze swoich miejsc zamieszkania niejednokrotnie poświęcali kilka dni aby przyjechać na modły do meczetu w Studziance. Uczestniczyli w azanach i ślubach. Przybywali też na pogrzeby swoich bliskich i krewnych. Wielu z nich spoczęło na mizarze
w Studziance.

Ważnym odnotowania miastem jest Słonim. Związany on był z przybyciem z tej miejscowości rodziny Bajraszewskich do Studzianki. Wynikało to z wyboru nowego imama po śmierci Eliasza Okmińskiego[103]. Otóż to muzułmanie dżemiatu w Studziance zwrócili się do muezina meczetu w Słonimiu, Jakuba Bajraszewskiego, z zaproszeniem do pełnienia funkcji imama. Słonim był miastem zamieszkanym przez dużą grupę Tatarów, leżał już jednak w Cesarstwie Rosyjskim. Dzięki temu, że zaproszenie zostało przyjęte, dżemiat studziański od roku 1871 miał nowego imama[104]. Jakub Bajraszewski sprowadził się do Studzianki wraz z żoną.

Należy jeszcze zasygnalizować, że kontakty między Tatarami wynikały także jak zauważa Andrzej Chojnacki z kwestii przede wszystkim finansowo-gospodarczych. Dostrzega się liczne transakcje z mieszkającymi na terenach zabranych przez Rosję i tymi co pełnili służbę w wojsku rosyjskim[105]. Abraham i Jakub Miłkowscy w latach 1803-1808 pożyczali pieniądze od Tatarów bialskich tj. od Samuela Azulewicza i Józefowicza. Kaucje dawane przez byłych żołnierzy wywodzących się z wspólnoty studziańskiej na wypadek nieuczciwości urzędników miały zabezpieczać skarb państwa. Abraham Korycki dawał kaucję w 1811 dla Ludwika Schmidta na administratora pocztamtu w Opatowie
i Maksymiliana Myszczyskiego – eksaktora nadbużnego przy rogatkach w Terespolu[106].

Z kolei Maciej Azulewicz obejmując funkcję pisarza na komorze celnej w Gnojnie musiał złożyć kaucję. Za niego opłatę złożyli Urszula Józefowiczowa z synem Dawidem kwotę
w wysokości 1000 zł reńskich[107].

Podsumowując należy zaznaczyć, że ważnym elementem w funkcjonowaniu społeczności tatarskiej był meczet w Studziance. To świątynia grupowała Tatarów. Jedyne w okolicy miejsce dla wyznawców islamu powodowało, że Tatarzy dosyć często do niego przyjeżdżali na modlitwy. Odprawiający nabożeństwa imamowie mieli dużą wiedzą
o przybywających Tatarach. Pełniąc obowiązki urzędników stanu cywilnego byli zorientowani gdzie mieszkają ich wierni. Dlatego społeczność tatarska z dżemiatu w Studziance utrzymywała liczne kontakty z innymi Tatarami mieszkającymi w Cesarstwie Rosyjskim. Nawiązywała także relacje rodzinne a liczni Tatarzy przybywali do Studzianki
i zakładali rodziny. Zachowane akta metrykalne wspólnoty tatarskiej w Studziance zdaniem Artura Konopackiego są źródłem, które mogą pomóc w poznaniu relacji, jakie utrzymywała ludność tatarska ze Studzianki i okolic z innymi Tatarami mieszkającymi w Cesarstwie Rosyjskim[108]. W następstwie dokonujących się przemian społecznych zaznaczyła się w parafii studziańskiej tendencja do zawierania małżeństw z osobami pochodzącymi spoza parafii. Tatarzy którzy należeli do dżemiatu w Studziance w XIX wieku pochodzili choćby z oddalonego blisko 40 km Brześcia, gdzie imamowie jeździli z posługami religijnymi do twierdzy brzeskiej oraz kilka kilometrów więcej tj. 60km Włodawy i okolic czy Radzynia nie powodowało utrudnień. Przemierzali setki kilometrów jak z guberni wileńskiej, grodzieńskiej, czy mińskiej. Niekiedy 400 czy 500 km także nie stanowiło bariery. Tak długa odległość powodowała kilkudniową wędrówkę. Zapewne chęć utrzymywania więzi ze swoimi pobratymcami byłą silniejsza niż dzielące ich odległości. Pamiętali o swoich krewnych. To, że spotykali się w szerokim gronie co miało niewątpliwie duży wpływ na utrzymanie więzi między tatarskimi rodami.

Łukasz Węda

[1] Mianem ekonomii określano zarząd dawnych dóbr królewskich i skarbowych; pewien kompleks dóbr rządowych, stanowiących całość administracyjną; grupa kilku folwarków albo majątków z lasami, budynkami, inwentarzem

[2] Badania naukowe nad Tatarami Studziani i okolic rozpoczął Arkadiusz Kołodziejczyk. Zob.A. Kołodziejczyk, Rozprawy i studia z dziejów Tatarów litewsko-polskich i islamu w Polsce w XVII- XX wieku”, Siedlce 1997. Tenże, Obrzędy pogrzebowe i kult zmarłych Tatarów litewsko-polskich na południowym Podlasiu (1679-1915), [w:] Kultura ludowa Mazowsza i Podlasia. Studia i materiały, t. II pod red. A. Kołodziejczyka i A. Stawarza, Warszawa 1997, s. 57-72. Dwa XIX-wieczne testamenty tatarskie z Podlasia [w;] „Rocznik Bialskopodlaski”, 1997, t. V; Cmentarze muzułmańskie w Polsce, Warszawa 1998; Tatarzy regionu bialskopodlaskiego w XVII – XX w. [w:] Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, pod red. T. Krawczaka i T. Wasilewskiego, Biała Podlaska 1990. Zo. Też Tatarzy regionu bialskopodlaskiego w XVII – XX w. [w:] Z nieznanej przeszłości Białej
i Podlasia, pod red. T. Krawczaka i T. Wasilewskiego, Białą Podlaska 1990. J. Tyszkiewicz, Z historii Tatarów polskich 1794-1944, Pułtusk 2002. H. Mierzwiński, Osadnictwo tatarskie na Podlasiu za Jana III Sobieskiego, [w:] „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” 1997, nr 2, s. 40-49. K. Grygajtis, Osadnictwo Tatarów hospodarskich w Wielkim Księstwie Litewskim XIV-XVIII w.[w] ,,Rocznik Tatarów Polskich’’, Gdańsk 2003 t. VIII. J. Sobczak, Tatarzy w służbie Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium historycznoprawne, [w:] „Czasopismo prawno-historyczne”, Poznań 1987 t. 39, z. 1, s. 41-69.

[3] Temat ten poruszał S. Hordejuk, Sytuacja społeczno – zawodowa Tatarów na Południowym Podlasiu w XVII-XX wieku [w:] „Rocznik Tatarów Polskich”, t. X, Gdańsk 2005.

[4] Kolejni królowie po Janie III Sobieskim osadzali muzułmańskich żołnierzy w Połoskach i Koszołach w 1711 roku. W następnych latach wyznawcy islamu zamieszkali w Ortelu (obecnie Królewskim) i Ossowie k. Radzynia Podlaskiego (1727 r.), Wyczółkach (1751 r.), Połoskach i Dąbrowicy (1759 r.), Worońcu (gm. Komarówka Podl., 1769 r.), Zalutyniu (1773 r.), Kościeniewiczach i Wólce Kościeniewickiej (1783 r.). W II poł. XVIII wieku, Tatarzy nabyli również dobra w Trojanowie (gm. Piszczac). Natomiast w I poł. XIX w. weszli jeszcze w posiadanie ziemi w Bokince (1839 r.) zwanej niegdyś Tatarską (dziś Królewską), Michałkowie k. Terespola oraz Janówce.

[5] Sławomir Hordejuk Meczet w Studziance [w;] „Echo Studzianki”, nr 1 (1) 1-2.08.2009 s. 1-2.

[6] A. Kołodziejczyk, Tatarskie cmentarze w Lebiedziewie i Studziance, [w:] „Prace Archiwalno – Konserwatorskie na terenie województwa siedleckiego”, z. 3, Siedlce 1982, s. 22-32. Tenże, Tatarzy i ich cmentarze [w:] „Spotkania z zabytkami”, nr 6, 1986 s. 16-18; Także Cmentarze muzułmańskie w Polsce, Warszawa 1998, s. 12-94.Ostatniej inwentaryzacji nagrobków dokonał w 2016 roku prof. Andrzej Drozd, Zob. A. Drozd, Corpus-Inscriptionum-Tartarorum-Poloniae-Et-Lithuaniae. t.1, Studzianka, Warszawa 2016.

[7] Szerzej o duchownych tatarskich w tatarskim dżemiacie w Studziance zob. Ł. Węda, Duchowni w społeczności tatarskiego dżemiantu w Studziance [w:] Tożsamość a religia Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego pod red. A. Konopackiego, Białystok 2017, s. 115-129.

[8]Ł. Węda, Małżeństwa tatarskie w parafii muzułmańskiej w Studziance w świetle zachowanych akt metrykalnych z lat 1798-1911 [w:] „Nurt SVD Tatarzy i Tatarzy Polscy „Rocznik 51 z.2 t. 142 z 2017 s. 241-257.

[9] Józefowicze pojawili się w okolicy Studzianki za czasów Augusta II wraz z zakupem części Małaszewicz
i Zalutynia w 1702 roku od rotmistrza Daniela Szabłowskiego tego który otrzymał ziemie od Jana III Sobieskiego.

[10] Czterej bracia Aleksander, Maciej, Amurat i Mustafa S.Dziadulewicz, Herbarz Rodzin Tatarskich w Polsce, Wilno 1929.s 128. E. Sęczys Szlachta guberni augustowskiej, lubelskiej i radomskiej wylegitymowana
w królestwie Polskim w latach 1836–1861, Warszawa 2017, s.172.

[11] S. Hodejuk, Jakub Tarak-Murza Buczacki (1745-1838) [w:] „Echo Studzianki nr 1 (1) 1-2.08.2009 s. 4.

[12] Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej APL), Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/1/23, Księga urodzeń, zapowiedzi, małżeństw i zgonów, sygn. 35/1800/0/19. s.9.

[13] APL, Księga urodzeń…, sygn. 35/1800/0/1/15 akt urodzenia 1 z 1818 s.2

[14] Zmarł w wieku 21 lat w 1841 roku. Jego nagrobek zachował się na cmentarzu w Studziance

[15] Wylegitymował się przed Heroldią 6/18.10.1851r.

[16] APL sygn. 35/1800/0/57 s. 3.

[17] APL Księga urodzeń…, sygn. 35/1800/0/2.1/54, s. 23

[18]Zachowano oryginalną pisownię. APL, Księga urodzeń, zapowiedzi, małżeństw i zgonów x 1829 mikrofilm 386226 s. 2

[19]APL, Księga urodzeń…, sygn. 35/1800/0/1/36: Księga urodzeń…, r. Akt urodzenia nr 8 z 1829 s. 5

[20] Jakub syn Jana i Anny z Okmińskich akt 8 ur. 1829

[21] APL sygn. 35/1800/0/2.5/68, s. 31.

[22] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/50, Akt ur. nr 3 z 1840 s.3.

[23] APL, mikrofilm nr 386219, 35/1800/0/1/9 s. 2.

[24] W polu błękitnym jednorożec srebrny wspięty. Nad hełmem w koronie szlacheckiej występuje połowa jednorożca. Labry są w kolorze błękitno-srebrnym.

[25] S. Dumin, Herbarz, s. 53.

[26] APL, Księga małżeństw, urodzeń zgonów w parafii mahometańskiej w Studziance, sygn. 35/109/5/1 s.4.

[27] Rzadko spotykane imię Chanifa w dżemiacie w Studziance pochodzi z języka arabskiego pochodzi od „hanif” – „oddana wierze”, „prawdziwie wierząca (w jedynego Boga)”D. Czachrowski, Tatarskie imiona. Źródła
i znaczenie imion polskich Tatarów, Wrocław 2019, s. 80. Jak podaje autor tylko w czterech przypadkach imamowe je nadali w Studziance. W 1804 roku u Józefowiczów, 1805 u Buczackich, 1818 Tupalskich i w 1820 u Lisowskich.

[28]APL, 35/1800/0/1/25, s. 1-2.

[29] APL, Akta stanu…, sygn. 386230, s.11.

[30] APL Księga urodzeń…, sygn. 35/1800/0/2.5/46 Akt nr 2 z 1833 roku. s. 9.

[31] Tamże, sygn.. 35/1800/0/2.5/60, s. 6.

[32] Tamże, sygn.. 35/1800/0/2.5/67 s.2.

[33] Potocznie imię to tłumaczone jest z języka rosyjskiego jako Józef.

[34] Księga Małżeństw…, sygn. APL, 35/1800/0/2.3/74 s. 66.

[35] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/63 Akt ur. nr 1 z 1845 s.9.

[36] APL, Księga urodzeń, sygn.. 35/1800/0/9 Akt ur. nr 3 z 1815 s.1

[37] APL mikrofilm 386226 wpis 4 z 1822 sygn. 23

[38] Zachowano oryginalną pisownię APL sygn. 35/1800/0/2.1/40 s. 23-24

[39] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/13 Akt 7 urodzeń z 1817 roku s. 4

[40] Tamże, sygn. 35/1800/0/1/5 s.3.

[41] S. Hordejuk, Sytuacja społeczno – zawodowa Tatarów na Południowym Podlasiu w XVII-XX wieku [w:] „Rocznik Tatarów Polskich”, t. X, Gdańsk 2005 s. 44.

[42]APL Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/. s.1.

[43] APL Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/30 akt 4 urodzonych w 1825 roku s.3.

[44] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/65, s.5. Terminem tym określano żołnierz, który odbył służbę wojskową i został przeniesiony do rezerwy.

[45] Ł. Węda, Tatarzy z okolic Terespola, [w:] „Goniec Terespolski” nr 1 (85) z 2017 s. 75.

74 s. 46.

[47] Tamże, s. 10.

[48] APL, Alegaty do ksiąg urodzeń, małżeństw i zgonów z różnych lat, sygn.35/1800/0/2.5/89 s. 75-76.

[49] Wpis nr 6 w Księdze UMZ z 1909 roku APL sygn. 35/1800/0/2.5/93 s. 87.

[50] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/1, s.1.

[51] Herb tej rodziny to Okmiński. W polu błękitnym widnieje srebrna klamra srebrna a w niej strzała o dwóch końcach. Na strzale znajduje się kółko. a na hełmie trzy pióra w koronie Maciej był najstarszym synem Aleksandra i Marianny z Szahuniewiczów urodzony w 1784 roku. Późniejszy imam w latach 1826-1836, który gdy ojciec Aleksander był w podeszłym wieku przejął od niego obowiązki imama meczetu w Studziance. Zadania imama wykonywał jeszcze przed śmiercią swojego ojca Aleksandra. Funkcję duchownego tatarskiego piastował on do 10 lutego 1836 roku, kiedy to zmarł w wieku 53 lat.

[52] S.. 7 wpis 1 z 1816

[53] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/61, s.10

[54] Ł. Węda, Małżeństwa…, s.246.

[55] APL, Alegaty…,s.79.

[56]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/44 s.15.

[57]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/45 s.5-6.

[58]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/51 s. 15.

[59] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/055 s. 11.

[60] APL, Akta stanu, sygn. 386220, s. 11.

[61] A. Drozd, Corpus-Inscriptionum-Tartarorum-Poloniae-Et-Lithuaniae. t.1, Studzianka, Warszawa 2016,
s. 454.

[62] APL, Akta stanu, sygn. 386257, s. 11.

[63] Księga z 1857 roku APL, Akta stanu, sygn. 1800/0/2.5/77 s. 14.

[64] A. Konopacki, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Warszawa 2010, s. 188.

[65] APL, Księga małżeństw, 35/1800/0/2.3/74, s. 132.

[66] Ibidem, s. 132.

[67] Archiwum rodzinne rodu Okmińskich w zbiorach Iwony Okmińskiej-Kolasy; kopia w posiadaniu Autora.

[68] I. Okmińska-Kolasa, W moich żyłach…, op. cit.,s. 10.

[69]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/70 s. 9.

[70]APL Księga Małżeństw, sygn. 35/1800/0/2.3/74 s. 88.

[71]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/66 s. 8.

[72] Herb Dabrowa to w polu błękitnym na barku podkowa srebrna zwięczoną złotym krzyżem kawalerskim. O celach znajdowały się podkowy zaćwieczone ukośnie i takie same krzyże. Nad hełmem zaś w koronie szlacheckiej czarne skrzydło sępie przeszyte strzałą srebrną w lewo a labry występują błękitno srebrne. Herbem tym tytułowali się także Jabłońscy. S. Duimin, Herbarz Rodzin Tatarskich Wielkiego Księstwa Litewskiego, Gdańsk 2006. S. 6-. Por. S. Dziadulewicz, Herbarz…,s. 124-125.

[73] A. Chojnacki, Żołnierze w społeczeństwie regionu siedleckiego w latach 1795-1831, Radzyń Podlaski-Siedlce 2015 Chojnacki s. 129.

[74] S. Dziadulewicz, Herbarz…, s. XXIV-XXV.

[75] 3. Pułk sztab miał w Międzyrzecu a szwadrony odpowiednio: wspomniany w 1 – Łomazach, drugi
w Sławatyczach, trzeci w Międzyrzecu a czwarty w Terespolu. Rezerwa piesza skoszarowana została
w miejscowości Mordy.

[76] Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1817,Warszawa 1817 s.115.

[77]Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1826, Warszawa 1826, s. 127.

[78]S. Tarnowski, Xięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawierająca spis imienny dowódzców i sztabsoficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881 s. 123.

[79]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/46 s. 8. s. 9-12.

[80] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/61, s.5.

[81] APL sygn. 35/1800/66 mikrofilm 386252 akt małżeństwa nr 1 z 1848 s. 5.

[82] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/69, s. 11.

[83] Nagrobek Samuela Murzy Januszewskiego w 2017 roku podczas prac konserwatorskich Fundacji Dziedzictwa Kulturowego z Warszawy i Stowarzyszenia Rozwoju Miejscowości Studzianka odnalazł prof. Andrzej Drozd. Jest on dobre zachowany i w pełni czytelny.

[84] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/69, s. 11.

[85] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/9, s. 5.

[86] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/19, s. 9.

[87] Tamże, s.11.

[88] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/23, s. 9.

[89]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/63, s. 11.

[90]APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/71 s. 11.

[91] APL, Akta stanu…, sygn. 35/1800/68 akt małżeństwa nr 1 z 1850 s.19

[92] Tamże op. cit. s. 19.

[93] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/9, s. 6-7.

[94] APL Księga Małżeństw, sygn. 35/1800/0/2.3/74, s. 39.

[95] APL, Księga urodzeń, sygn. 35/1800/0/25, s.10-12.

[96] APL Księga Małżeństw, sygn. 35/1800/0/2.3/74 s. 78.

[97] Tamże, s. 83.

[98] APL, Alegaty…, s. 57.

[99] Tamże, s. 76.

[100] Ł. Węda, Rękopisy imama Macieja Bajrulewicza – źródło do dziejów badań nad Tatarami regionu bialskopodlaskiego, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” ,nr 4, 2006, s. 46-54

[101] APL, sygn.. 1800/0/2.5/93, s.5-6.

[102] Pomocnik urzędnika kontrolującego i sprawdzającego

[103] Eliasz Okmiński zmarł 12 lutego 1870 roku w wieku 73 lat.

[104] A. Konopacki, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Warszawa 2010, Op. cit s. 191

[105] A. Chojnacki, Żołnierze …,s. 198.

[106] Tamże…., s. 199.

[107] A. Rogalski, Sprawy gospodarczo-majątkowe Tatarów regionu bialskopodlaskiego w początkach XIX w. Rekonesans badawczy, [w:] Ważna obecność. Przedstawiciele państw i narodów europejskich wśród mieszkańców międzyrzecza Bugu i Pilicy w XVII–XX wieku pod .red. A. Górak. K. Latwiec, Radom 2006,s. 146.

[108]A. Konopacki, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Warszawa 2010, s. 187